اسید سیتریک

اسید سیتریک یک نوع اسید آلی به رنگ سفید، جامد و بلوری بوده که در میوه هایی همچون لیمو ترش، گریپ فروت و پرتقال وجود دارد. کشور چین در راس تولید کنندگان این اسید پر مصرف می باشد و هر ساله تن ها از این اسید آلی وارد ایران شده و مصرف می گردد. در انواع صنایع منجمله نوشابه سازی، ساخت آبمیوه، صنایع آرایشی و بهداشتی و صنایع دارویی مصرف دارد. یکی دیگر از کاربردهای اسید سیتریک تنظیم PH می باشد. تاثیرات تماس با این اسید موجب تحریک پوست و چشم می گردد.

باعث بسی افتخار است که این اسید پر مصرف خوراکی توسط دانشمند ایرانی جابر بن حیان در قرن هشتم کشف گردیده است.

تاریخچه اسید سیتریک

جوهر لیمو به طور طبیعی در میوه ها، سبزیجات و مرکبات وجود دارد اما اسید سیتریک را اولین بار در سال ۱۷۸۴، یک دانشمند سوئدی به نام کارل ویلهلم از لیمو ترش به دست آورد. در سال 1890، ایتالیا فرآیند صنعتی کردن اسید سیتریک در صنایع مرکبات را انجام داد و از ترکیب کلسیم سیترات و اسید سولفوریک رقیق، سیتریک اسید تولید کرد. در سال 1893، کارل وهمر از طریق کشت پنیسیلیوم گلوکوم، سیتریک اسید تولید نمود. امروزه برای تولید این اسید از ابزارهای شیمیایی و روش های جدیدی استفاده می شود.

در نهایت، در سال 1913، زاهوراسکی با استفاده از روش آسپرژیلوس نایژر، توانست اسید سیتریک تولید کند. در سال 1917 دانشمندی به نام کوری، توانست برای اولین بار از قارچ آسپرژیلوس نایژر این اسید را تولید نماید. کوری در سال 1923 تحقیقات خود را در زمینه تولید این اسید پرکاربرد تکمیل کرد و کارخانه ای بزرگ در نیویورک احداث نمود. در سال 1940 نیز روش کشت غوطه ور برای تولید اسید سیتریک توسعه یافت و اکثر تولید کنندگان از این روش استفاده می‌کردند.

لیمو، لیمو ترش، گریپ فروت، پرتقال و نارنگی، مرکباتی هستند که مقدار زیادی جوهر لیمو دارند و گوجه فرنگی، توت فرنگی، آناناس، گیلاس، تمشک و میوه های گرمسیری دارای جوهر لیمو کمی هستند. در آبلیمو بین 5 تا 6 درصد اسید وجود دارد. در میوه و سبزیجات علاوه بر جوهر لیمو، اسید مالیک و تارتاریک نیز موجود می باشد. بهتر است بدانید از این اسید تولید شده، ماده ای به نام سیترات به صورت نمک یا استر استخراج می شود.

ویژگی و خصوصیات اسید سیتریک

• شکل ظاهری: جامد، سفید و بلوری
• جرم مولی: 192.124 g/mol
• چگالی: 1.665 g/cm3
• دمای ذوب: 153 درجه سلسیوس
• دمای جوش: 175 درجه سلسیوس
• انحلال پذیری در آب: 73 g/100 ml

اسید سیتریک به دلیل خاصیت اسیدی و مزه ای که دارد، عمدتاً به عنوان ماده معطر کننده و نگهدارنده نیز در نوشابه ها و شیرینی ها مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین از این اسید برای تثبیت یا حفظ داروها و به عنوان ضد عفونی کننده در برابر ویروس ها و باکتری ها استفاده می شود. استفاده از این اسید در داروها برای کمک به تثبیت و حفظ ترکیبات فعال برای تقویت یا غلبه بر طعم داروهای جویدنی و نوشیدنی بکار می رود.

این اسید یک ضد عفونی کننده مفید در برابر انواع باکتری ها و ویروس ها است و به عنوان تمیز کننده عمومی برای از بین بردن زخم صابون، لکه های آب سخت، آهک و زنگ زدگی به صورت تجاری به فروش می رسد.

سایر ویژگیها

اسید سیتریک دارای ویژگیها و خصوصیاتی می‌باشد که عبارتند از:

• قابل تجزیه بیولوژیکی می‌باشد.
• برای محیط زیست خطر کمتری دارد و آسیب کمتری به طبیعت می‌رساند.
• دفع آن پس از استفاده از اسیدهای فرآوری شده دیگر آسان تر است.
• علاوه بر طعم دهندگی، باعث تنظیم PH نیز می‌شود.
• به سختی بر رطوبت تاثیر می‌گذارد.
• در دمای 15 درجه سانتی گراد و در حالت بدون آب، ذوب می‌شود.
• قدرت ترکیب آن با نمک های فلزی بسیار بالا است.
• تجزیه آن در دمای 175 درجه اتفاق می‌افتد.
• فاسد نمی‌شود.
• می‌‌توان از آن به راحتی و آسانی نگهداری کرد.
• قابلیت انحلال بالایی دارد.

کاربردهای اسید سیتریک

• یکی از رایج ترین مواد افزودنی غذایی در جهان محسوب می گردد.
• این ماده برای تقویت اسیدیته، تقویت طعم و حفظ مواد تشکیل دهنده استفاده می شود.
• از اسید سیتریک در ساخت سودا، آب میوه‌ها، نوشیدنی‌های پودری، آب نبات‌ها، غذاهای یخ زده و برخی از لبنیات استفاده می گردد.
• همچنین به میوه و سبزیجات کنسرو شده برای محافظت در برابر بوتولیسم (یک بیماری نادر اما جدی ناشی از باکتریهای Clostridium botulinum تولید سموم) اضافه شده است.
• یک ماده اصلی در تولید داروها و مکمل های غذایی است.
• در حشره کش ها و ضد عفونی کننده ها برای از بین بردن باکتری ها و ویروس ها استفاده می شود.
• در تولید محصولات آرایشی و بهداشتی به عنوان نگهدارنده.

آیا اسید سیتریک مضرر است؟

اسید سیتریک به طور کلی برای استفاده به عنوان یک افزودنی غذایی و در کاربردهای متنوع بی خطر است. ولی اگر آب میوه مرکبات با چشم برخورد نماید بایستی چشم ها را با آب بشویید. چون ممکن است موجب تحریک و سوزی چشم گردد. بسیاری از محصولات آرایشی و بهداشتی حاوی اسید سیتریک و نمکهای آن به عنوان مواد نگهدارنده هستند.

مقادیر زیاد مصرف اسید سیتریک ممکن است باعث از بین رفتن مینای دندان شود. آکادمی دندانپزشکی عمومی اظهار داشت که غذاهای حاوی غلظت اسید آلی باید در حد اعتدال مصرف شوند.

شستشوی دهان پس از خوردن یا نوشیدن مواد غذایی و نوشیدنی‌هایی که حاوی اسید سیتریک بوده توصیه می گردد. ضمناً استفاده از نی در هنگام نوشیدن نوشیدنی‌هایی که حاوی این ماده شیمیایی هستند گزینه دیگری است.

انواع اسید سیتریک

در ادامه انواع اسید سیتریک خشک و آبدار را برایتان معرفی خواهیم نمود.

اسید سیتریک خشک (Anhydrous Citric Acid)

اسید سیتریک خشک از تبلور آب گرم به وجود می آید و زمانی که در آب سرد تشکیل می شود، متبلور می گردد. این نوع اسید از نظر دانه بندی و شکل ظاهری، پودری شکل است و بیشتر به عنوان طعم دهنده، تنظیم کننده و براق کننده (روکش روی میوه ها) استفاده می شود. اسید سیتریک خشک در ساختار خود آب ندارد و فاقد آب است. این اسید به دلیل خشک بودن، در غذاهای خشک به عنوان نمک، ترشی و چاشنی طعم دهنده مورد استفاده قرار می گیرد و جایگزینی خشک برای آبلیمو و سرکه است.

اسید سیتریک آبدار (Citric Acid Monohydrate)

اسید سیتریک آبدار از تبلور در آب گرم به دست می آید و در ساختار خود به ازای هر مولکولش، یک مولکول آب دارد. این نوع اسید، از نظر دانه بندی و شکل ظاهری، کریستالی شکل است و بیشتر از آن در تولید آبمیوه ها و نوشیدنی هایی که نیاز به ترش مزگی دارند، استفاده می گردد.

سایر کاربردهای اسید سیتریک خشک و آبدار

اسید سیتریک به طور کلی، فارغ از نوع آن (خشک یا آبدار)،کاربردهای زیادی دارد و در صنایع گوناگونی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در زیر به کاربردها، موارد مصرف و زمینه‌های استفاده از این اسید پرمصرف اشاره شده است.

• صنعت پزشکی
• صنعت داروسازی
• صنایع غذایی و آشامیدنی
• صنایع آرایشی و بهداشتی (تولید لوازم آرایشی، نرم کننده، پماد، کرم، ادکلن، محلول های فیکساتوری مو و محصولات شستشوی پوست چرب)
• صنایع شیمیایی
• صنعت کشاورزی
• صنعت بسته بندی
• صنعت رنگ و چاپ
• صنعت نساجی
• صنعت عکاسی
• پاک کردن و جرم‌ زدایی دیگ ‌های بخار استیل
• حذف دی اکسید گوگرد از سوخت‌ های گازی کارخانه های برق و تصفیه‌ خانه ‌ها
• استفاده از اسید سیتریک در آبکاری فلزات
• تولید نوشابه و آبمیوه
• رنگرزی الیاف
• طعم دهنده و افزودنی مواد غذایی
• تولید چاشنی غذا
• صنایع آرد و نان
• تولید خمیرمایه
• تولید رب گوجه فرنگی
• تهیه قرص های جوشان
• به عنوان ماده نگهدارنده در تولید سوسیس و کالباس
• تهیه محلول های ضد التهاب
• تهیه محلول ‌های ضد انعقاد خون
• درمان بیماری های ناشی از فقر آهن
• تولید آب نبات، کلوچه، کیک، شیرینی، شکلات، بیسکوییت، کمپوت، غذاهای کنسروی، بستنی، مربا و ژله
• افزودن طعم اسیدی یا ترش به غذاها و نوشابه ها
• تولید زیتون و ترشیجات
• تولید صمغ های مصنوعی
• تولید آسپرین
• هم افزا در مخلوط های آنتی اکسیدان
• تولید مواد شوینده، مواد ضدعفونی کننده، چربی گیر و تمیز کننده
• استفاده از اسید سیتریک در تولید خوراک دام و طیور
• در لایه خارجی آبنبات ‌ها به شکل پودر سفید
• در نگهداری ماهی های منجمد و فرآورده‌ های دریایی
• تولید پلاستیک
• آبکاری مس
• برای غیر فعال کردن فولاد به جای اسید نیتریک از آن استفاده می‌شود.

نحوه تولید اسید سیتریک

همانطور که گفته شد، سیتریک اسید در بسیاری از مرکبات در غلظت های بالا وجود دارد و یافت می شود اما این مقدار فقط برای خوراکی مناسب است و جواب گوی مقیاس های تجاری و صنعتی نیست. به همین دلیل و بالا بودن تقاضا، این اسید را به روش های مختلفی تولید می کنند. برای تولید اسید سیتریک 2 روش رایج وجود دارد که این روش ها عبارتند از:

• روش اول: استفاده از تخمیر گیاهان و باکتری ها است که برای اولین بار توسط یک شیمیدان آمریکایی به نام جیمز کری در سال 1917 کشف شد.
• روش دوم: کشت کپکی به نام اسپرژیل روی شکر است که در انتهای این فرآیند کلسیم سیترات به دست می آید و رسوب کرده و ته نشین می شود. در این روش، کلسیم سیترات با آب واکنش می دهد و اسید سیتریک به همراه کلسیم هیدروکسید تولید می شود.

خطرات استفاده

اسید سیتریک به طور کلی ضعیف، بی خطر و ایمن می باشد و این مورد توسط سازمان غذا و دارو (FDA) تایید شده است اما قرار گرفتن در معرض سیتریک اسید خالص و غلیظ می تواند به سلامتی بدن آسیب برساند و عوارض جانبی ایجاد کند. در زیر به خطرات استفاده از اسید سیتریک اشاره کرده ایم.

• استفاده طولانی مدت و مکرر از این اسید باعث فرسایش مینای دندان و از بین رفتن آن می شود.
• هنگام استفاده از این ماده شیمیایی حتما نکات ایمنی را رعایت کنید و از عینک مخصوص، لباس مناسب و دستکش ضد اسید استفاده نمایید.
• تماس این اسید با پوست باعث تورم، قرمزی، سوختگی، ایجاد تاول و درد آن می‌شود. در صورت بروز این اتفاق، سریعا ناحیه مورد نظر را با آب فراوان بشویید.
• اگر این اسید با چشم تماس پیدا کند، باعث قرمزی، سوزش و وارد شدن آسیب‌ های جدی به آن می شود. بعد از بروز این اتفاق، چشم خود را با آب سرد شست و شو دهید.
• استنشاق اسید سیتریک باعث سرفه، تنگی نفس، گلو درد و سوزش بینی و گلو می شود. در صورت بروز این مورد، در معرض هوای آزاد و تازه قرار بگیرید.
• بلع و خوردن بیش از اندازه این ماده، ممکن است باعث معده درد، گلو درد، بروز درد در ناحیه شکم و ایجاد زخم‌ های شدید در دستگاه گوارشی شود. اگر دچار ورم یا اسهال شدید یا بیماری های کلیوی، سابقه حمله قلبی، فشارخون بالا و مشکلات ادرار دارید، حتما به پزشک مراجعه کنید.
• از این اسید باید در مقادیر مشخص و به اندازه مصرف کنید زیرا دارای خاصیت خورندگی می باشد.
• ایمن بودن و بی خطر بودن این اسید برای بدن، به این علت است که این ماده در بدن متابولیزه می شود و باعث تجمع هیچ گونه سمی نمی شود.
• اطراف این ماده، به هیچ وجه آتش روشن نکنید و از استعمال دخانیات خودداری نمایید.
• در برخی از موارد این ماده می تواند آلرژی زا باشد و باعث بروز بیماری شود. برخی افراد بعد از مصرف غذاها و ترکیبات دارای اسید سیتریک مصنوعی، دچار معده درد، تنگی نفس، درد مفاصل و درد عضلات می شوند. اما همین افراد با مصرف نمونه طبیعی، هیچ علائمی ندارند. منابع علمی ادعا می کنند که این عوارض به دلیل وجود قارچی است که اسید سیتریک تولید می کند. این قارچ در موارد نادر می تواند باعث ایجاد حساسیت گردد.

نکات ایمنی هنگام استفاده از اسید سیتریک

یکی دیگر از تفاوت اسید سیتریک خشک و آبدار این است که مدل غلیظ و دارای غلظت بالا، خورنده است و اگر در حین کار با آن نکات ایمنی رعایت نشود، می‌تواند آسیب‌ های جدی به سلامتی انسان وارد کند. این نکات مهم عبارتند از:

• اگر اسید سیتریک با پوست تماس پیدا کند، باعث سوختگی شیمیایی پوست و ایجاد تاول می‌شود. در صورت تماس این اسید با پوست، سریعا سطح آلوده را با آب ولرم به مدت 20 تا 30 دقیقه شستشو دهید.
• اگر این اسید با چشم تماس پیدا کند، می‌تواند آسیب ‌های جدی به چشم وارد نماید. در صورت تماس با چشم، سریعا به پزشک مراجعه کنید.
• تنفس بخار غلیظ اسید سیتریک باعث سوزش دهان، بینی و گلو می‌‌شود. حتما حین کار از ماسک استفاده نمایید.
• بلعیدن اسید سیتریک خالص و غلیظ خطرناک است و باعث ایجاد زخم ‌های شدید در دستگاه گوارشی می‌‌شود و می‌تواند اسیدیته خون را تغییر دهد. در صورت بلعیده شدن این اسید، بهتر است حدود 300 میلی لیتر آب و بعد شیر بخورید و سپس به پزشک مراجعه کنید.
• بهتر است بدانید اسید مذکور اگر در مجاورت حرارت قرار بگیرد، احتمال اشتعال و انفجار آن وجود دارد و در صورت اشتعال گازهای سمی تولید می‌کند.

تفاوت اسید سیتریک خشک و آبدار

تفاوت اسیدهای خشک و آبدار در شکل ظاهری و دانه بندی آنها است. دانه بندی مدل خشک به شکل کریستالی و فاقد آب تبلور می‌باشد و دانه بندی اسید آبدار به شکل پودر است. اسید سیتریک خشک بی رنگ و بی بو است و نمونه آبدار یک مولکول آب در ارتباط با یک مولکول اسید مزبور دارد.

اسید سیتریک مونوهیدرات از طریق تبلور از آب سرد تشکیل می‌شود و یک ماده نگهدارنده طبیعی و آنتی اکسیدان به حساب می‌آید. شما با توجه به نوع کاربری خود و هدفتان از استفاده، می‌توانید خشک بودن یا آبدار بودن آن را انتخاب کنید. انتخاب مدل خشک یا آبدار، با توجه به نوع مصرف آن اهمیت پیدا می‌کند.

قیمت اسید سیتریک

قیمت اسید سیتریک با توجه به نوع، حجم، درصد خلوص، غلظت، ایرانی یا خارجی بودن، برند و شرکت تولید کننده آن تعیین می شود. به طور مثال، قیمت مدل خشک 98 درصد ایرانی، به ازای هر کیلوگرم 91 هزار تومان می باشد و قیمت اسید سیتریک آبدار 98 درصد ایرانی، به ازای هر کیلوگرم 87 هزار تومان است. این اسید به دلیل غیر سمی و ایمن بودن، کاربردهای فراوانی دارد و در صنایع زیادی مورد استفاده قرار می گیرد، به همین خاطر تقاضا برای آن روز به روز در حال افزایش است و سالانه بیش از 2 میلیون تن از آن در جهان تولید می شود.

یکی از کشورهای تولید کننده اسید سیتریک که آن را به طور عمده تولید و صادر می‌کند، چین می‌باشد. بعد از آن، بیشترین سهم تولید این مداده شیمیایی پرکاربرد به کشورهای اروپایی تعلق دارد. حدود 60 درصد اسید سیتریک تولید شده در صنایع غذایی و تولید انواع نوشیدنی ها مصرف می‌شود، 30 درصد آن در صنعت داروسازی و تولید انواع شوینده ها به کار می‌رود و مابقی نیز برای دیگر مصارف اختصاص داده می‌شود.

بسته بندی

کیسه های اسید سیتریک در بسته های 25 کیلوگرمی بصورت عمده و خرده آماده تحویل در تمام نقاط ایران می باشد. بارگیری در قالب پالتهای 1 تنی انجام میشود همچون گرانول های پلی اتیلن در پتروشیمی‌ها. یعنی هر 40 پاکت درون یک پالت چوبی یا پلاستیکی قرار گرفته و برای بارگیری به انبار منتقل می شود.

بحث ذخیره و نگهداری با بحث حمل و نقل در مواد شیمیایی متفاوت است لذا اگر به دنبال خرید مخزن برای نگهداری و ذخیره اسید هستید بر روی عبارت مخزن اسید کلیک کنید.